چرا برخی کودکان دیر حرف می‌زنند؟

مقایسه یک کودک با هم‌سن و سالانش اصلا کار درستی نیست. همانند همه جنبه‌های دیگر رشد کودک، کودکان با سرعت‌های متفاوتی کلمات را یاد می‌گیرند. در حالت معمول، کودکان اولین کلمه خود را در سن 12 ماهگی به زبان می‌آورند، در سن 18 ماهگی در حدود 50 کلمه را می‌توانند بیان کنند و در سن دو سالگی می‌توانند عبارات و جملات ساده و دو کلمه‌ای را به زبان بیاورند و منظور خود را به خوبی برسانند. بنابر این اگر کودک شما در این بازه‌های زمانی از نظر توانایی کلامی تفاوت فاحشی با آنچه گفته شد، داشت بهتر است که شما این قضیه را پیگیری کرده و ساده از کنار آن نگذرید. به طور کلی، یک کودک دچار تاخیر کلامی است اگر در حدود 18 تا 20 ماهگی نتواند حداقل 10 کلمه و در حدود 25 تا 30 ماهگی حداقل 50 کلمه را بیان نماید. در این موارد مراجعه به یک متخصص بهترین راه است.

دلایل حرف نزدن کودک:

موارد زیر دلایل شایع و مهم در حرف نزدن و یا تاخیر کلامی کودکان است، ممکن است دلایل دیگری نیز وجود داشته باشد:

• مشکل در آناتومی گفتار
• مشکل در مغز
• مشکلات شنوایی
• برخی از اختلالات پزشکی
• مشکلات محیط

مشکل در آناتومی گفتار

عوامل بسیار زیادی وجود دارند که باعث می‌شوند کودک تاخیر کلامی و زبانی داشته باشد و یا به زبان ساده‌تر دیر به حرف بیاید. یکی از این عوامل ناقص بودن و یا مشکل داشتن در سیستم تکلم (آناتومی) است. به عنوان مثال در برخی از کودکان بند زیر زبان کوتاه است که سبب بروز مشکلات تلفظی و تکلمی می‌شود، برخی دیگر از کودکان ممکن است شکافی مادرزادی در سقف دهان داشته باشند و یا لب آنها شکاف داشته باشد که در این صورت نیز با مشکلات کلامی مواجه می‌شوند.

مشکل در مغز

علت مشکلات تکلم و تاخیر کلامی در برخی از کودکان ممکن است به دلیل مشکلات مغزی آنها باشد، به طوری که ارتباط کافی در مغز برای تولید صحیح کلام وجود نداشته باشد. این کودکان اغلب نمی‌توانند از لب‌ها، فک، زبان و... خود به طور صحیح برای تولید صدا و تکلم استفاده نمایند. عقب‌ماندگی ذهنی نیز در این دسته قرار می‌گیرد و کودکانی که دچا آن هستند در حرف زدن و ارتباط کلامی مشکل دارند و اغلب دیر شروع به حرف زدن می‌کنند.

مشکلات شنیداری

اگر کودکان مشکلات شنیداری داشته باشند نیز باعث می‌شود که دیر شروع به حرف زدن نمایند. پس اگر کودکی در تکلم مشکل دارد و یا در سنی که باید حرف بزند، نمی‌زند باید از نظر شنیداری مورد آزمون قرار بگیرد. این کودکان اغلب در فهم، تقلید و گفتار دچار مشکل هستند. باید بدانید که یکی از دلایل تاخیر کلامی، مشکلات شنیداری و یا کم‌شنوایی است و نمی‌توان این را به همه تعمیم داد. در صورت وجود مشکلات کلامی باید ابتدا به آسیب‌شناس گفتار و زبان مراجعه کرده و در صورت توصیه و تشخیص او، تست شنوایی را بر روی کودک خود انجام دهید.

گاهی این مشکلات شنیداری مادرزادی نیست و ممکن است به دلیل سهل‌انگاری والدین مشکلات شنیداری پدید آید. عفونت گوش یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند بر روی قدرت شنیداری کودک تاثیر به سزایی بگذارد. بنابر این از عفونت‌های ساده گوش در دوران کودکی نباید به سادگی گذر کرد و این عفونت می‌تواند یک تهدید جدی محسوب شود و باعث کم‌شنوایی کودک گردد.

برخی از اختلالات و موارد پزشکی

برخی از بیماری‌های خاص هستند که باعث می‌شوند کودک تاخیر در گفتار و زبان داشته باشد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به اوتیسم، فلج مغزی، عقب‌ماندگی ذهنی، مشکلاتی در دهان و دندان، آپراکسی دوران کودکی و... اشاره کرد. هر کدام از این بیماری‌ها خود می‌توانند عاملی برای تاخیر در گفتار کودک شما به حساب آیند و در صورت وجود داشتن هرکدام از آنها در کودک بهتر است که با یک آسیب‌شناس گفتار و زبان مشورت کنید.

مشکلات محیط

برخی از کودکان در محیطی قرار می‌گیرند و بزرگ می‌شوند که این محیط بستری مناسب برای حرف زدن کودک نیست و می‌تواند دلیلی برای تاخیر در گفتار کودک باشد. به عنوان مثال برخی از والدین آنقدر به کودک خود توجه می‌کنند و قبل از اینکه کودک چیزی بخواهد آن را در اختیارش قرار می‌دهند که اصلا کودک در خود نیازی نمی‌بیند که با کلام چیزی را بخواهد، و تنها از طریق گریه و اشاره به خواسته خود می‌رسد.

اگر کودک عادت دارد که مدت زیادی را پای تلویزیون بگذراند و یا اینکه از تلفن همراه زیاد استفاده می‌کند، این خود دلیلی برای حرف نزدن کودک است.

باید سعی کنید محیطی را برای کودک فراهم کنید که در آن با کودک خود زیاد حرف بزنید، او را برای مدتی طولانی تنها نگذارید، او را به پارک و محیط‌های شلوغ ببرید، برای کودک خود کتاب داستان بخوانید و کودک خود را برای حرف زدن تشویق کنید.

دلایل دیگر تاخیر گفتاری کودک:

• برخی کودکان زیر دو سال که مهارت‌های بدنی مثل راه رفتن، بالا رفتن از وسایل، پریدن و سایر فعالیت‌ها را خیلی زود فرا می‌گیرند، برای یادگیری زبان و گفتار سرعت کمتری دارند زیرا تمرکز این دسته از کودکان بیشتر بر فعالیت‌های بدنی است.
• در خصوص کودکان دو زبانه که همزمان با 2 زبان مختلف سر و کار دارند یادگیری کلمات هر یک از 2 زبان دیرتر از حد معمول انجام می‌شود، زیرا کودک باید هر دو زبان را به صورت هم‌زمان با هم یاد بگیرد.

در این دو مورد خاص و موارد مشابه با آنها، کودک بدون هیچ گونه مداخله‌ای می‌تواند مهارت‌های گفتاری و کلامی را به مرور زمان یاد بگیرند. هرچند یادگیری گفتار در این کودکان با تاخیر همراه است اما جای هیچ نگرانی وجود ندارد و کودک مراحل رشد خود را به خوبی طی خواهد کرد.

در حدود 15 درصد کودکان دچار اختلالات کلامی هستند. اغلب پسرها مهارت‌های کلامی را دیرتر از دختران کسب می‌کنند. اگر چه برخی از کودکان برای «بیان» کلمات دچار تاخیر هستند اما در زمینه «دریافت» زبان یعنی درک آنچه که به آنها گفته می‌شود مشکلی ندارند.

بعضی از والدین با وجود تاخیر در گفتار و حرف زدن کودکشان، با متخصص مشورت نمی‌کنند و یا این قضیه را به تاخیر می‌اندازند. دلیل‌هایی نیز ممکن است برای خود بیاورند تا به متخصص مراجعه نکنند،  مثلا این که با افزایش سن این مشکل کودک به صورت خودبه‌خود برطرف خواهد شد، یا اینکه قبلا یکی از والدین این مشکل را داشته ولی بدون مراجعه به متخصص مشکلش برطرف شده. اما توصیه می‌شود که به هیچ عنوان در مراجعه به متخصص شک نکنید و در صورتی که کودک شما طبق آنچه در ابتدا گفته شد، دچا تاخیرات کلامی و گفتاری است، حتما جهت ارزیابی و درمان به متخصص آسیب‌شناس گفتار و زبان (گفتار درمانگر) مراجعه کنید.

آسیب‌شناس گفتار و زبان، ابتدا مهارت‌‌های کلامی و زبانی کودک شما را مورد سنجش قرار می‌دهد، و با توجه به جنبه‌های دیگر رشد کودک این موارد را بررسی می‌‌کند. آسیب‌شناس گفتار و زبان، تست‌های استانداردی را انجام می‌‌دهد، و در هر تست به دنبال نکته برجسته‌ای در خصوص پیشرفت گفتاری و زبانی کودک شما می‌‌گردد.

آسیب‌شناس گفتار و زبان، میزان فهم کودک شما را مورد بررسی قرار می‌دهد، جستجو می‌کند که کودک چه چیزهایی می‌‌تواند بگوید، بررسی می‌کند آیا کودک تلاشی برای برقراری ارتباط به روش‌های دیگر مثل اشاره کردن و تکان دادن سر و غیره به جای گفتار از خود نشان می‌دهد. سپس وضوح کلام کودک را بررسی می‌‌کند، وضعیت دهان او (زبان، دهان و سقف آن) و عملکرد بخش‌‌های مختلف دهان برای صحبت کردن را مورد بررسی دقیق قرار می‌‌دهد. این نکته را همواره به خاطر داشته باشید که تنها فرد متخصص،  برای ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان کودکان و بزرگسالان، آسیب‌شناس گفتار و زبان است. بنابر این در صورت وجود هر نوع مشکل کلامی و گفتاری باید به این متخصصان در مراکز گفتار درمانی مراجعه کنید.

چند توصیه مفید به والدین:

• قرار دادن کودک در جمع خانواده و محیط‌های پرجمعیت باعث می‌شود که کودک به تنهایی مهارت صحبت کردن را یاد بگیرد و نیازی نیست برای یادگیری گفتار و تکلم به او از ابزار و وسایل خاصل استفاده نمایید.
• هیچ‌گاه کودک را به حرف زدن مجبور نکنید. زیرا این کار پیش از آن که او آمادگی لازم را برای این گونه آموزش‌ها به دست آورده باشد، می‌تواند به استعداد ذاتی وی در یادگیری، صدمه بزند.
• برای کودک خود کتاب بخوانید. کتاب خواندن برای کودک باعث می‌شود که او با جملات بسیار زیادی آشنا شود و میل او به حرف زدن نیز بیشتر گردد. همچنین کتاب خواندن برای کودک میل به مطالعه را در آینده در او بیشتر می‌کند. به یاد داشته باشید که بین آموختن و خواندن برای کودک تفاوت وجود دارد. وقتی شما برای او کتاب می‌خوانید، در واقع از او انتظاری نداشته باشید و او را برای گرفتن اطلاعات خاصی تحت فشار قرار ندهید.
• همواره به یاد داشته باشید که بسیاری از افراد سرشناس نیز با این مشکل در کودکی مواجه بودند (آلبرت انیشتن تا قبل از سه سالگی شروع به صحبت نکرد!) و شما می‌توانید به کودک خود برای طی کردن این مسیر کمک کنید.
• بگذارید کودک با روند طبیعی رشد خود پیش برود و شروع به صحبت کردن نماید.