همانطور که می‌دانید طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران و بر اساس بند 3 ماده 18 قانون گذرنامه، زنان برای گرفتن گذرنامه به اجازه کتبی همسر خود نیاز دارند. استثنایی که در این زمینه وجود دارد و زنان تحت این شرایط برای دریافت گذرنامه به اجازه همسر خود احتیاج ندارند:
- زنانی است که با شوهر خود مقیم خارج هستند.
- زنانی که شوهر خارجی اختیار کرده و به تابعیت ایرانی باقی مانده‌اند.
- در موارد اضطراری نیز زنان می‌توانند با اجازه دادستان شهرستان و یا شهر خود گذرنامه دریافت نمایند، این شرایط به وضوح تعریف نشده است و تشخیص آن بر عهده دادستان است.
- بر اساس نظریه شورای نگهبان زنانی که عازم سفر حج تمتع هستند نیز از این قانون استثنا شده‌اند.
این قانون تاثیرات زیادی را بر زندگی زنان گذاشته است و هر زن ایرانی متاهل زمانی که می‌خواهد گذرنامه بگیرد یا گذرنامه خود را تمدید کند نیاز به کسب اجازه کتبی همسرش دارد. در فرم‌های گذرنامه نیز یک بخش معین برای اعلام رضایت شوهر و امضای او وجود دارد که باید در دفترخانه اسناد رسمی گواهی شود.
ماده ۱۹ همان قانون گذرنامه اعلام می‌دارد که شوهر حق ممنوع‌الخروج کردن همسر خود را دارد:
در صورتی که موانع صدور گذرنامه بعد از صدور آن حادث شود یا کسانی که به موجب ماده 18 صدور گذرنامه موکول به اجازه آنان است از اجازه خود عدول کنند از خروج دارنده گذرنامه جلوگیری و گذرنامه تا رفع مانع ضبط خواهد شد.
به زبان ساده‌تر حتی اگر شوهر در زمان درخواست گذرنامه توسط همسرش، رضایت خود را اعلام کرده باشد، هر زمان که بخواهد می‌تواند به اداره گذرنامه مراجعه نماید و از رضایت خود انصراف داده و به اصطلاح زن را ممنوع‌الخروج نماید.
برای خروج از کشور نیز استثنا وجود دارد و آن در موارد زیر است:
- زنان متاهل ایرانی در موارد اضطراری می‌توانند با اجازه دادستان شهر یا شهرستان خود از کشور خارج شوند و دادستان نیز مکلف است ظرف مدت 3 روز نظر خود را اعلام نماید. تشخیص این موارد اضطراری نیز بر عهده دادستان مربوطه می‌باشد. حالات اضطراری، حالت فوق‌العاد‌‌ه است و به معنای د‌‌رماند‌‌گی و ناچاری می‌باشد، یا حالاتی که ضرر و گرفتاری بر کسی وارد آمده است و یا اینکه کسی برای حفظ جان، مال و آبروی خود و د‌‌یگری ناگزیر به اقدام عملی باشد. موارد اضطراری تنوع بسیار زیادی دارد. یکی از حالاتی که اضطراری تلقی می‌شود، اقدام خروج زن از کشور برای درمان بیماری صعب‌العلاج خود و یا بستگان وی است، که در این صورت اگر همسر وی او را ممنوع‌الخروج کرده باشد و یا همسر وی مفقودالاثر باشد، دادستان شهر و یا شهرستان مربوطه می‌توانند به زن اجازه خروج از کشور بدهد. در این موارد حق اعتراضی از جانب شوهر وجود ندارد و حکم دادستان قطعی است.
- زنانی که با شوهر خود مقیم خارج از کشور هستند نیز جزء استثنائات محسوب می‌شوند. در موارد‌‌ی که زن به همراه همسرش در خارج از کشور اقامت داشته باشد، ضمن آنکه جهت خروج از کشور نیاز به مجوز شوهر ندارد، شوهر حق ممنوع‌الخروج کردن زوجه را نیز ندارد. به موجب مواد 1005، 1103، 1102 و 1114 قانون مد‌‌نی زن و شوهر مکلف هستند به حسن معاشرت و زندگی مشترک در منزلی که شوهر تعیین می‌کند، و محل زندگی زن شوهرد‌‌ار همان محل زندگی شوهر است. بنابر این مخالفت شوهر با خروج همسرش از کشور و یا ممنوع‌الخروج کردن او در مواقعی که به همراه هم مقیم خارج از کشور هستند، با مقررات قانونی ذکر شده در بالا و تکالیف زوجیت مغایرت خواهد داشت. بر این اساس صرف اقامت شوهر در خارج از کشور نیز جزء این استثنا است و یکی از شرایط ممنوع‌الخروج کردن زوجه توسط زوج، اقامت ایشان در د‌‌اخل کشور است.
- زنانی که شوهر خارجی اختیار کرده و تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده‌اند نیز جزء این استثنائات قرار می‌گیرند. زنان تحت این شرایط به اجازه شوهر جهت سفرهای خارجی احتیاجی ندارند. زنان ایرانی که با مرد‌‌ان تبعه خارجه ازد‌‌واج کنند به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند، مگر اینکه مطابق قانون مملکت زوج، تابعیت شوهر با وقوع عقد ازد‌‌واج به زوجه تحمیل شود. بنابر این در چنین موارد‌‌ی که تابعیت زوج خارجی تحمیل نشود، زن تابعیت ایرانی و شوهر تابعیت د‌‌ولت خارجی را خواهند داشت. این د‌‌وگانگی و تفاوت تابعیت زوجین باعث خواهد شد که بنا به ماده 963 قانون مد‌‌نی زن به تابعیت قوانین د‌‌ولت متبوع شوهر خارجی خود در آید.
- زنانی که د‌‌ارای گذرنامه‌های سیاسی و یا خد‌‌متی هستند در استثنائات قرار می‌گیرند. گذرنامه از نظر اینکه برای چه اشخاصی صادر می‌شود و اینکه مرجع ذی‌صلاح که گذرنامه را صادر می‌کند کد‌‌ام نهاد است و همچنین از نظر مدت و موضوع سفر سه نوع است: عاد‌‌ی، سیاسی و خد‌‌مت است. گذرنامه عاد‌‌ی که نوع تحصیلی را نیز شامل می‌شود، توسط نیروی انتظامی و طبق مقررات قانون گذرنامه صادر میگردد. مواد 18و 19 قانون گذرنامه نیز در مورد گذرنامه‌های عاد‌‌ی است. گذرنامه سیاسی برای اشخاص خاص سیاسی صادر می‌شود. این گذرنامه برای رهبر، روسای قوای سه گانه و مجمع تشخیص مصلحت نظام، نمایند‌‌گان مجلس و سایر مقامات مصرحه در ماده 10 قانون گذرنامه و به وسیله وزارت امور خارجه و به مدت یک سال طبق مقررات صادر می‌شود. گذرنامه خد‌‌مت از طرف وزارت امور خارجه برای ماموران غیر ثابت د‌‌ولت در سفارت ایران در خارج از کشور، اشخاصی که به عنوان همراه رهبر و یا رئیس جمهور در سفر خارجه حضور دارند، معاون اول رئیس جمهور، کارمند‌‌ان وزارت خانه‌ها، سازمان‌ها و ارگان‌های نظامی، ماموران اد‌‌اری و فنی وزارت امور خارجه و سایر اشخاص مصرحه طبق ماده 11 قانون گذرنامه، به مدت یک سال صادر میگردد. با این تفاسیر اگر زنی از صاحب منصبان کشور باشد و یا از ماموران مصرحه باشد، به لحاظ ماهیت ماموریتی و تکلیفی گذرنامه‌های سیاسی و خد‌‌مت، رعایت بند 3 ماده 18 قانون گذرنامه، مبنی بر ارائه رضایت کتبی شوهر لزومی ندارد. از لحاظ شرعی نیز می‌توان این گونه توجیه کرد که اجازه اولیه شوهر در مورد اشتغال همسرش در این گونه مشاغل وجود داشته است.
- اگر زنی به ماموریتی خاص اعزام شود در این استثنائات قرار می‌گیرد. طبق ماده 9 قانون گذرنامه، وزارت امور خارجه می‌تواند در موارد لزوم، برای اشخاصی که به ماموریت‌های خاص فرستاده می‌شوند، با موافقت وزیر امور خارجه به جای گذرنامه، برگ مسافرت انفراد‌‌ی و جمعی صادر کند. این برگ مسافرت گفته شده در حکم گذرنامه است، اما نیاز به طی کردن تشریفات مربوط به صدور گذرنامه ندارد و اجازه شوهر لازم نیست.
- زنانی که قصد سفر به حج تمتع را دارند نیز به کسب اجازه شوهر جهت خروج از کشور نیازی ندارند.
